Ukraynalı yönetmen Sergey Loznitsa’yı Vasil Bikov’dan uyarladığı Sisin İçinde (V tumane) filmiyle bloga misafir etmiştim. Yönetmenin son filmi Gosudarstvennıye Pohoronı (Devlet Cenazesi) geçtiğimiz hafta Rusça yayın yapan bir televizyon kanalının internet sitesinden -bir haftalığına olsa da- ücretsiz erişime açıldı. Filme dair izlenimlerimi taze taze not etmek istedim.
Devlet Cenazesi bir belgesel. 5 Mart 1953’te ölen Stalin’in cenazesinin nasıl kaldırıldığını ekrana taşıyor. 6 – 19 Mart tarihleri arasında Sovyet şehirlerinde 200 kameramanlık dev bir ekip tarafından kaydedilen 30 saatlik siyah-beyaz ve renkli görüntünün 2 saat 15 dakikalık bir montajla sunulmasından ibaret. Sanırım filmi kapatan Stalinli ninni dışında eklenmiş bir müzik ya da konuşma yok, her şey gerçek zamanlı, her şey orijinal.
Loznitsa’nın kullandığı malzeme esasen 1953’te bir filme dönüştürmek niyetiyle çekilmiş. Velikoye Proşaniye (Büyük Vedalaşma) adıyla gösterilmesi plananlanan filmi o gün Stalin’in tabutunu omzunda taşıyan parti yöneticilerinden başka gören olmamış. Arşive kaldırılan ve ancak Sovyetler Birliği yıkıldıktan sonra gün yüzüne çıkan film şimdi Youtube’dan izlenebiliyor.
Devlet Cenazesi, her ne kadar bir tabut etrafında şekillenen bir film olsa da, asıl kahramanı insanlar. Stalin’i son bir kere görmek için Sendikalar Evi’nin sütunlu salonuna gelen 2 milyon Sovyet vatandaşı, Azerbaycan’da, Baltık cumhuriyetlerinde, Orta Asya’da ve diğer Rus şehirlerinde anma törenlerine katılanlar, Stalin’in çocukları Vasili ve Svetlana, parti yöneticileri, Beriya, Kruşçev, Bulganin, Molotov, Malenkov, Dolores İbarruri gibi ünlü yabancı konuklar, Budyonıy gibi iç savaş kahramanı mareşaller ve diğerleri. Loznitsa bize tek tek bu insanların yüzüne yakından bakma, bir tepki kovalama şansı sunuyor.
Şair İosif Brodski, adaşı ile ilgili yazdığı meşhur yazıya “Dünya tarihinde arkasından bu kadar çok insanın bu denli samimi göz yaşı döktüğü bir katil olmasa gerek” sözleriyle başlar. Devlet Cenazesi, bu önermeyi tartıya çıkaran bir film. Katılmak ya da aksini ileri sürmek seyirciye kalmış.
Son bir husus. Sergey Loznitsa filmle ilgili röportajlarında Sovyet devletinin aslında o gün yıkıldığını, çünkü yapıyı tutan ana çivinin düştüğünü söylüyor. Devlet Cenazesi, ya da daha serbest bir çeviriyle, Devletin Cenazesi bu tezin üstünde düşünmek için de iyi bir seyirlik. Tavsiye ederim.