Bilim adamları pirelerin farklı yükseklikte zıplayabildiklerini görürler. Birkaçını toplayıp 30 cm yüksekliğindeki bir cam fanusun içine koyarlar. Metal zemin ısıtılır. Sıcaktan rahatsız olan pireler zıplayarak kaçmaya çalışırlar ama başlarını tavandaki cama çarparak düşerler. Zemin de sıcak olduğu için tekrar zıplarlar, tekrar başlarını cama vururlar. Pireler camın ne olduğunu bilmediklerinden, kendilerini neyin engellediğini anlamakta zorluk çekerler. Defalarca kafalarını cama vuran pireler sonunda o zeminde 30 santimden fazla zıplamamayı öğrenirler. Artık hepsinin 30 cm zıpladığı görülünce deneyin ikinci aşamasına geçilir ve tavandaki cam kaldırılır. Zemin tekrar ısıtılır. Tüm pireler eşit yükseklikte, 30 cm zıplarlar! Üzerlerinde cam engeli yoktur, daha yükseğe zıplama imkânları vardır ama buna hiç cesaret edemezler. Kafalarını cama vura vura öğrendikleri bu sınırlayıcı ‘hayat dersi’ne sadık halde yaşarlar. Pirelerin isterlerse kaçma imkânları vardır ama kaçamazlar. Çünkü engel artık zihinlerindedir. Onları sınırlayan dış engel (cam) kalkmıştır ama kafalarındaki iç engel (burada 30cm’den fazla zıplanamaz inancı) varlığını sürdürmektedir.
Yazıma direk bu deneyin açıklamasıyla başlamamın sebebi; cam tavan sendromunu açıklayan en iyi örneğin bu deney olduğunu düşünmemdi. Bu deney canlıların neyi başaramayacaklarını nasıl öğrendiklerini göstermektedir. Kısaca kişinin kendine koyduğu sınırın üzerine çıkamaması durumu olarak da özetleyebiliriz.
Bu kavram literatürde daha çok kadınlarla ilişkilendirilmekte hatta kadınların üst mevkilere yükselmesindeki yapay bir engel olarak bu kavram kullanılmaktadır. Kadınlar çalışma hayatlarında yükselme veya iyi bir konuma gelme durumlarında kendilerinin önünde bir cam tavan yaratıp kendi potansiyellerinin farkına varamamaktadırlar. Tabiki bu durumu sadece kadınlara genellememek gerekir. Her durumda kendi sınırlarının ötesinde başarılara imza atabilecekken farklı sebepler doğrultusunda kendisinin önüne bir cam tavan koyan kişilerde de bu bağlamdadır. Bu durumun önüne geçmek gayet tabi mümkündür. Öncelikle çözüm; karşımıza çıkan engelleri aşılamayacak gibi görmemek ve kadermiş hissiyatına kapılmamakta yatıyor. Kişinin kendini iyi tanıması ve başaracağına olan inancı ne kadar kuvvetli olursa önündeki her engeli aşabilmesi muhtemeldir.
“Bir Şeyin imkânsız olduğuna inanırsanız, aklınız bunun neden imkânsız olduğunu size ispatlamak üzere çalışmaya başlar. Ama bir şeyi yapabileceğinize inandığınızda, gerçekten inandığınızda, aklınız yapmak üzere çözümler bulma konusunda size yardım etmek için çalışmaya başlar.”
Dr. David J. Schwartz